- Tên hiện vật:
Tượng tu sĩ Champa (tháp Phú Hưng, Tam Kỳ, Quảng Nam)
- Tên khác: thần Shiva
- Tên đơn vị lưu giữ hiện vật: Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi
- Số đăng ký: BTQNg 231/CH34
- Chất liệu: đá
- Kích thước:
Bệ tượng: Rộng 45,4cm, dài 50cm, cao 22,1cm
Tượng: Cao 47cm, rộng 57cm
Tấm tựa: Cao 78cm, rộng 50cm, dày 15cm
- Trọng lượng: 500kg
- Số lượng: 01
- Miêu tả:
Tượng tu sĩ Phú Hưng được tạo tác dưới dạng tượng tròn trong tư thế ngồi tĩnh tọa trên bệ đá hình gần vuông và dựa lưng vào tấm tựa phía sau cách điệu đền tháp Champa, đầu có hào quang hình búp sen, mô tả vị thầy thông thái của người Champa với khuôn mặt hiền từ, thanh tú, toát lên vẻ thần thái, đôn hậu. Đầu tượng đội Kirita-mukuta hình chóp nón cụt nhưng để lộ rõ phần chân tóc với vầng trán rộng, tai dài, đôi mắt lớn và đuôi mắt dài, mí lộ rõ nằm dưới hàng chân mày rậm hình vòng cung, mũi thẳng, cánh mũi nở. Miệng rộng, đôi môi dày thanh nhã với hàng ria mép rậm, cằm thể hiện bộ râu dài, thẳng, chóp nhọn, đặc tả từng sợi râu li ti, quang cổ trang sức chuỗi hạt.
Thân tượng ở dạng khỏa thân vô tính, mặc trang phục sampot lộ rõ ba đường gấp với phần trên là thấy rõ, còn phần bên dưới thì có thân dài, thòng xuống gót chân phải và vắt qua hông phải, chân tay đầy đặn, bụng to lộ rõ lỗ rốn. Tượng ở tư thế ngồi thiền với chân phải gác lên chân trái, lòng bàn chân để ngửa lộ rõ các ngón chân, đồng thời hai bàn tay đặt lên hai đầu gối, tay phải cầm chuỗi hạt, tay trái cầm hoa sen.
Toàn bộ thân tượng, tấm tựa phía trên và bệ đá phía dưới được tạc từ nguyên một khối đá. Bệ tượng là một khối hình vuông được tạc theo kiểu thắt đáy tạo thành một khối hình vuông mỏng ở giữa.Tấm tựa được tạo tác giống hình dáng cửa vòm đền tháp Champa gồm 2 phần, phần dưới có thân hình vuông được tạo bởi hai cột ốp hai bên và ô cửa giả, còn phần trên có dạng hình vòm cung được tạo hình 7 búp hoa lửa mềm mại, ở trên đầu pho tượng tạo vầng hào quang hình búp sen, những mô típ hoa và lá lại giống như những vầng lửa.
Đây là pho tượng thần shiva thể hiện dưới dạng một tu sĩ được đặc tả khá sống động với khuôn mặt đôn hậu, thanh thoát và trong sáng giống như khuôn mặt thật, bộc lộ những nét nhân chủng của người Chăm.
- Hiện trạng: Nguyên vẹn
- Niên đại: Thế kỷ IX – X.
- Nguồn gốc, xuất xứ: Pho tượng có nguồn gốc từ tháp Phú Hưng (Tam Kỳ, Quảng Nam) do Công an tỉnh Quảng Ngãi thu được từ người buôn đồ cổ vào năm 1994 và chuyển giao cho Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi.
- Ghi chú: Pho tượng này đang được trưng bày tại không gian trưng bày văn hóa Champa của Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi
- Lý do lựa chọn:
* Hiện vật gốc độc bản:
Tượng Tu sĩ là tác phẩm nghệ thuật độc nhất hiện biết ở Việt Nam mà cho đến nay ở các đền tháp Chăm của Miền Trung cũng như trong các khu di tích Chăm Pa lớn như Mỹ Sơn, Trà Kiệu và các Bảo tàng trong nước cũng không có tiêu bản thứ hai. Bởi vì tượng tu sĩ Phú Hưng có kích thước lớn hơn hẳn (cao gấp rưỡi hoặc gấp đôi) các tượng cùng loại của Mỹ Sơn và Trà Kiệu. Pho tượng này cũng là tượng thần Shiva duy nhất thể hiện dưới dạng thầy tu có những nét đặc trưng riêng như: thân hình khá to lớn, bộ râu rậm nhọn đầu, và cầm hai vật biểu trưng là tràng hạt ở tay phải và một đồ châu báu hình hoa sen ở tay trái mà ở các tượng thần Shiva cùng loại cũng không thể hiện nét đặc trưng này.
* Hiện vật có hình thức độc đáo:
Tượng tu sĩ Phú Hưng có hình thức và phong cách độc đáo không giống và không lẫn với các tượng thần của nhóm B và nhóm A Mỹ Sơn có cùng niên đại khoảng cuối thế kỷ IX (phong cách Khương Mỹ).
Tượng tu sĩ Phú Hưng được tạc ngồi trên một bệ hình vuông khá lớn và dựa toàn bộ cơ thể vào một tấm tựa. Tấm tựa này có hình thù và mô típ trang trí đặc sắc chỉ có ở tượng tu sĩ Phú Hưng: tấm tựa có hình thù như những cửa vòm của các đền tháp Champa thuộc đầu phong cách Mỹ Sơn A1 (thế kỷ IX). Cấu trúc của các cửa vòm ở tấm tựa của pho tượng tu sĩ được cấu thành từ hai phần: phần thân hình vuông bên dưới tạo bởi hai cột ốp hai bên và ô cửa, phần đỉnh hình vòm cung nhọn bên trên. Chiếc vòm cung bao quanh phía trên đầu pho tượng Phú Hưng giống như một vầng hào quang lớn, còn các môtip hoa và lá tựa như những vầng lửa. Trái lại tấm tựa của một số tượng thần cùng kiểu và các vị thần của nhóm B, nhóm A Mỹ Sơn có niên đại cuối thế IX có hình dáng như một tấm bia cao hình chữ nhật, còn vầng hào quang sau đầu của vị thần chỉ là một nét phác hình mũi giáo được tạc ngay vào tấm tựa.
Nét độc đáo nữa là tượng tu sĩ Phú Hưng còn được thể hiện chân thực hơn, chi tiết hơn, thanh tú hơn so với các vị thần của Mỹ Sơn A và B. Tượng tu sĩ Phú Hưng được thể hiện là một người đàn ông béo tốt, bụng to, vai rộng, lồng ngực hẹp, các bộ phận cơ thể khác như đầu, tóc, tai, mắt mũi, miệng, râu, ngón tay, ngón chân đều được miêu tả khá chi tiết, hiện thực và sống động như người thật. Ngược lại các vị thần ở khu A, B Mỹ Sơn được tạc là một người đàn ông bụng thon, vai ngang, lồng ngực nở, tay chân đầy đặn và các thành phần khác của cơ thể không thể hiện một cách chân thực và sống động như tượng Phú Hưng.
Từ kết quả so sánh nói trên, chúng tôi nhận thấy Tượng Tu sĩ không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật độc bản mà còn có hình thức độc đáo đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình của dân tộc Chăm.
* Hiện vật đại diện cho một phong cách nghệ thuật:
Tượng tu sĩ là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc có giá trị thẩm mỹ đặc sắc tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật Trà Kiệu, là sự kết tinh tinh hoa nghệ thuật của truyền thống tạc tượng Champa nói chung và là đỉnh cao của nghệ thuật tạc tượng tu sĩ nói riêng.
Đối chiếu với các tiêu chí của bảo vật quốc gia, Tượng Tu sĩ đang lưu giữ tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi có đủ điều kiện để được công nhận là Bảo vật quốc gia.
